Cùng với sự phát triển kinh tế – xã hội, phương tiện giao thông thải bỏ đang ngày càng tăng, là một trong những dòng chất thải gia tăng nhanh và trở thành một trong những thách thức lớn về môi trường. Quản lý phương tiện giao thông thải bỏ đúng cách là một nhiệm vụ đầy thách thức đòi hỏi phải xem xét nhiều vấn đề liên quan như quản lý phương tiện giao thông, quản lý môi trường, cơ chế tài chính, cơ chế thu hồi, công nghệ tái chế, điều kiện kinh tế xã hội… Ở nhiều nước phát triển, đặc biệt tại các quốc gia có ngành công nghiệp ô tô được coi là thiết yếu, các chính sách liên quan đến trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR) đã được xây dựng. Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất là một cách tiếp cận chính sách dựa trên việc quy định nghĩa vụ, trách nhiệm của các nhà sản xuất đối với các sản phẩm – không chỉ trong giai đoạn sử dụng mà cả khi sản phẩm của họ đã trở thành chất thải. Đây là cách tiếp cận chính sách hiệu quả để hạn chế phát sinh chất thải ra môi trường.
Tại Việt Nam, mô hình (EPR) tự nguyện (theo Luật BVMT 2014 và Quyết định 16/2015/QĐ-TTg) đã không phát huy được tác dụng mong muốn, không tạo ra cơ chế tài chính bền vững cho việc thu hồi, xử lý sản phẩm sau sử dụng; không có tác động đến quá trình sử dụng nguyên liệu, thiết kế sản phẩm, chính sách bảo trì, bảo dưỡng sản phẩm để giảm chi phí tái chế bằng cách sử dụng nguyên liệu thân thiện với môi trường, thiết kế sản phẩm dễ thu gom, tái chế, kéo dài vòng đời sản phẩm… Đứng trước xu hướng tất yếu của sự phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn thì việc áp dụng EPR theo mô hình bắt buộc là cần thiết để đạt được các mục tiêu phát triển bền vững. Theo đó, các nhà sản xuất, nhập khẩu có trách nhiệm phải thu hồi, tái chế các phương tiện giao thông thải bỏ bảo đảm các tiêu chuẩn về môi trường. Do vậy, Luật BVMT 2020 và Nghị định 08/2022/NĐ-CP ngày 10/01/2022 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật BVMT đã đưa ra các quy định cụ thể hơn, khả thi hơn để thực hiện hiệu quả cơ chế EPR. Theo đó, phương tiện giao thông là một trong những loại sản phẩm phải thực hiện cơ chế EPR.
Trong thực tế hiện nay, việc thu hồi, xử lý phương tiện giao thông thải bỏ chủ yếu được thực hiện bởi khu vực phi chính thức, là các cơ sở ở các làng nghề thu gom, tháo dỡ, tái chế. Trong khi đó, dòng phương tiện giao thông ở nước ta tăng trưởng mạnh mẽ trong những thập kỷ qua với tỉ lệ sở hữu phương tiện giao thông đường bộ tăng mạnh với khoảng 70 triệu xe mô tô/xe gắn máy, 5-6 triệu xe ô tô đang lưu hành. Điều này đang đặt ra những thách thức lớn trong việc thực thi quy định pháp luật.
Theo quy định tại khoản 4 Điều 77 Nghị định số 08/2022/NĐ-CP, các nhà sản xuất, nhập khẩu phương tiện giao thông có trách nhiệm thu hồi, tái chế các loại phương tiện giao thông cũ thải bỏ từ ngày 01/01/2027. Bộ Tài nguyên và Môi trường có trách nhiệm xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành quy định việc thải bỏ phương tiện giao thông trước ngày 01/01/2025. Chính vì vậy, cần thiết phải nghiên cứu, đề xuất giải pháp, cơ chế thu hồi phương tiện giao thông thải bỏ phù hợp với điều kiện của Việt Nam, góp phần thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn hướng tới phát triển bền vững đất nước.
Một số hình ảnh tại Hội thảo:
Theo Trung tâm Tư vấn, Đào tạo và Dịch vụ TNMT
