Thị trường các-bon được coi là một trong những công cụ tài chính quan trọng nhằm đạt mục tiêu giảm nhẹ phát thải KNK của Việt Nam. Ở phạm vi trong nước, Việt Nam đã xác định áp dụng hệ thống trao đổi hạn ngạch phát thải KNK (ETS) hay còn gọi là thị trường các-bon bắt buộc. Theo Luật Bảo vệ môi trường 2020, hai loại hàng hóa của thị trường các-bon trong nước sẽ có hạn ngạch phát thải KNK và tín chỉ các-bon.
Bằng cách đặt một hạn mức về tổng lượng phát thải và cho phép các doanh nghiệp mua bán hạn ngạch phát thải, thị trường các-bon tạo ra các động lực kinh tế buộc doanh nghiệp tìm giải pháp giảm lượng phát thải KNK phù hợp với điều kiện của mình. Doanh nghiệp phát thải vượt hạn ngạch phải mua của bên thừa, cũng có thể mua tín chỉ các-bon để bù đắp nhưng không quá 10% hạn ngạch phát thải được phân bổ. Như vậy, sản xuất càng gây ô nhiễm thì chi phí phải trả càng lớn và tăng lên theo từng năm.
Hàng hóa Việt Nam có nguy cơ giảm tính cạnh tranh khi dự luật “Cạnh tranh sạch” được thông qua
Ước tính, lượng hàng hóa giao thương bằng tàu biển chiếm tới 90% tổng số hàng hóa giao thương toàn cầu. Đáng nói là số tàu biển giao thương này phát thải ngang bằng tổng lượng khí nhà kính của cả một nền kinh tế hàng đầu Liên minh châu Âu (EU), là nước Đức. Đó cũng là một phần lý do mà dấu vết carbon từ châu Á, hay từ bất kỳ đâu đổ dồn về châu Âu, sẽ càng lúc càng đậm hơn. Vì vậy với các quốc gia châu Âu, việc luật hóa “dấu chân carbon”, là hàng rào duy nhất để chặn đứng những dấu chân carbon quá khổ, ngay từ biên giới.
Theo đó, hàng hóa nhập khẩu vào đất châu Âu mang theo “dấu chân carbon”, nhiều hay ít tùy thuộc vào quá trình sản xuất và vận chuyển sản phẩm đó. Theo Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), trong giai đoạn đầu, 6 nhóm sản phẩm công nghiệp thâm dụng năng lượng có dấu chân carbon đậm nét được đưa vào tầm ngắm. Cơ chế điều chỉnh carbon qua biên giới sẽ buộc mọi nhà cung ứng phải xanh hóa quy trình, giảm phát thải ở mọi công đoạn trong chuỗi giá trị.
“Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon thúc đẩy các nước khác cập nhật mục tiêu khí hậu. Đây có lẽ là cách duy nhất khuyến khích các doanh nghiệp bên ngoài châu Âu giảm thải. Họ có thể xuất khẩu vào châu Âu, nhưng phải đáp ứng những điều kiện tương tự như những điều kiện mà các doanh nghiệp châu Âu đã phải tuân thủ trong suốt 15 năm qua. Ai gây ô nhiễm, người đó phải trả tiền”, ông Mohammed Chahim, Nghị sĩ Hà lan, báo cáo viên Nghị viện châu Âu cho biết.
Lấy ví dụ, nhờ công nghệ giảm thải, một tấn xi măng sản xuất trong EU chỉ tạo ra nửa tấn carbon. Song 1 tấn xi măng sản xuất bên ngoài Liên Minh châu Âu có lượng phát thải gấp đôi. Khi đưa tấn xi măng này vào trong Châu Âu, nhà nhập khẩu sẽ phải trả khoản tiền tương đương nửa tấn carbon vượt quá theo giá mua bán tín chỉ carbon tại thời điểm nhập khẩu.
Doanh nghiệp muốn tránh chi phí này chỉ còn cách đầu tư giảm thải trong quy trình sản xuất tại nước mình. Với cơ chế này, doanh nghiệp của chính các nước châu Âu cũng không thể lách luật bằng cách chuyển nhà máy ra khỏi bên ngoài EU. Hàng hóa của doanh nghiệp châu Âu sản xuất tại nước ngoài khi nhập vào châu Âu vân phải trả phải thêm phần chênh lệch nếu có lượng khí thải lớn hơn so với quy định.
Nối gót EU, mới đây nhất, Vương Quốc Anh cũng đã chính thức tuyên bố cơ chế đánh thuế carbon ở biên giới của riêng họ, và hình dáng cụ thể của hàng rào này cũng sẽ được quyết định trong năm nay.
Còn ở phía bên kia bờ Đại Tây Dương, ở nền kinh tế số 1 thế giới – Mỹ, những hàng rào đang được dựng lên như thế nào? Tin mừng là Mỹ mới đang cân nhắc. Nhưng điều đáng lo, nếu hàng rào này được Mỹ quyết định dựng lên, nó sẽ còn khắt khe và khó vượt qua gấp từ 2-3 lần so với của EU hay Vương Quốc Anh. Khi ấy có 2 lựa chọn cho những dấu chân carbon của doanh nghiệp: Một là phải tự thu nhỏ lại để lọt qua những hàng rào này, và 2 là phải chấp nhận trả thêm rất nhiều tiền cho dấu chân quá khổ của mình.
Từ giữa năm 2022, Thượng nghị sĩ Sheldon Whitehouse đã giới thiệu dự luật Clean Competition Act, tạm dịch là dự luật “Cạnh tranh sạch”. Dự luật này nhắm đến mục tiêu buộc các nhà xuất khẩu hàng hóa vào Mỹ tuân thủ các tiêu chuẩn bảo vệ môi trường giống như các công ty Mỹ.
“Có một sự thật là các nhà máy của chúng ta có cường độ carbon thấp, ít hơn tới 15% so với các đối thủ cạnh tranh. Vì vậy nếu chúng ta buộc các đối tác thương mại cũng phải hạn chế mức phát thải carbon giống như tiêu chuẩn tại Mỹ, chúng ta sẽ có ưu thế. Các đối tác thương mại sẽ phải trả thêm tiền khi xuất khẩu hàng vào Mỹ hoặc họ phải đầu tư dây chuyền sản xuất để đáp ứng các tiêu chuẩn của chúng ta”, ông Sheldon WhiteHouse, Thượng nghị sĩ Mỹ cho biết.
Dự kiến có hiệu lực vào năm 2025 nếu được thông qua, dự luật “Cạnh tranh sạch” sẽ đánh thuế theo cường độ carbon với tất cả các hàng hóa nhập khẩu. Nôm na là khi cường độ carbon trong hàng hóa nhập khẩu vượt quá tiêu chuẩn, công ty nhập khẩu sẽ phải trả một khoản thuế được tính bằng tỷ lệ carbon vượt mức nhân với tổng khối lượng và giá carbon.
“Theo dự luật này, mức phí phải trả sẽ tăng hàng năm, trong khi mức carbon tối thiểu cần đạt cũng sẽ giảm hàng năm. Tuy nhiên, điểm thú vị là các quốc gia sẽ có cơ hội cùng tham gia với Mỹ vào một câu lạc bộ carbon. Khi đó, nếu quốc gia thành viên cũng có cơ chế đánh thuế carbon ngay từ trong nước, thì hàng hóa xuất khẩu tới Mỹ sẽ không phải trả mức phí đó nữa, giúp họ có lợi thế cạnh tranh đáng kể so với hàng hóa từ các quốc gia khác”, ông Kenneth J. Markowitz, Luật sư về Biến đổi Khí hậu, Cộng sự Công ty Akin Gump Strauss Hauer & Feld LLP thông tin.
Nguồn: Tổng hợp