Ô nhiễm không khí đang trở thành mối đe dọa nghiêm trọng tại các đô thị lớn của Việt Nam, đặc biệt là Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, nơi bụi mịn và khí thải từ phương tiện giao thông gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe cộng đồng. Để giải quyết vấn đề này, Chính phủ đã đề xuất phân loại tiêu chuẩn khí thải đối với các phương tiện cá nhân lưu thông tại hai thành phố này, dựa trên các tiêu chuẩn Euro. Đề xuất này không chỉ nhằm cải thiện chất lượng không khí mà còn thể hiện cam kết của Việt Nam trong việc chuyển đổi xanh, đáp ứng xu hướng toàn cầu. Vậy tại sao Việt Nam lại đưa ra đề xuất này, và làm thế nào để thực hiện nó một cách hiệu quả?
Trước hết, đề xuất phân loại tiêu chuẩn khí thải xuất phát từ nhu cầu cấp bách giảm ô nhiễm không khí tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Hai thành phố này đang đối mặt với nồng độ bụi mịn (PM2.5) dao động từ 80-100 μg/m³, vượt xa mức an toàn theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới. Phương tiện giao thông, đặc biệt là xe máy và ô tô sử dụng nhiên liệu hóa thạch, là nguồn phát thải chính của bụi mịn và khí độc hại. Việc áp dụng tiêu chuẩn khí thải (như Euro 4, Euro 5) không nhằm cấm các phương tiện cũ mà hướng đến việc kiểm soát mức độ phát thải, khuyến khích người dân chuyển sang sử dụng xe điện, xe hybrid, hoặc các phương tiện đạt chuẩn phát thải thấp. Kinh nghiệm từ Bắc Kinh và Thượng Hải cho thấy, việc hạn chế xe phát thải cao và chuyển đổi sang phương tiện điện đã giúp giảm đáng kể ô nhiễm không khí, đưa hai thành phố này thoát khỏi danh sách những nơi ô nhiễm nhất thế giới.
Bên cạnh đó, đề xuất này là một phần trong cam kết quốc tế của Việt Nam về phát triển bền vững và giao thông xanh. Là thành viên của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) và Hội nghị Thượng đỉnh về Biến đổi Khí hậu (COP26), Việt Nam đã cam kết giảm phát thải khí nhà kính, hướng đến mục tiêu “Zero Emission Urban Mobility”. Sáng kiến này khuyến khích sử dụng xe điện và phương tiện công cộng thân thiện với môi trường. Trong khuôn khổ mạng lưới C40 Cities, Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh đang đẩy mạnh triển khai xe buýt điện, với số lượng tăng đáng kể trong những năm gần đây. Xe buýt điện không chỉ giảm khói bụi và tiếng ồn mà còn mang lại trải nghiệm giao thông thoải mái hơn cho người dân. Dự kiến, hệ thống xe buýt điện sẽ chiếm tỷ trọng lớn, thậm chí đạt 100% trong tương lai gần, theo các kế hoạch đã công bố.
Hơn nữa, chuyển đổi xanh không chỉ là vấn đề môi trường mà còn gắn liền với lợi ích kinh tế. Các quốc gia phương Tây, đối tác thương mại lớn của Việt Nam, ngày càng yêu cầu các sản phẩm xuất khẩu phải đáp ứng tiêu chuẩn xanh. Nếu không đạt yêu cầu, hàng hóa Việt Nam có thể bị đánh thuế cao hoặc bị dán nhãn “không thân thiện với môi trường”. Ví dụ, các dự án dệt may xuất khẩu sang châu Âu phải sử dụng năng lượng tái tạo, trong khi các nhà máy của Samsung, Intel, hay dự án LEGO tại Bình Dương đều cam kết đạt tỷ lệ năng lượng xanh cao. Việc áp dụng tiêu chuẩn khí thải trong giao thông là một bước đi quan trọng để Việt Nam duy trì vị thế cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.
Tuy nhiên, đề xuất phân loại tiêu chuẩn khí thải cũng gặp phải một số phản đối từ người dân, dù họ đồng thời bày tỏ lo ngại về ô nhiễm không khí. Nguyên nhân có thể đến từ chi phí nâng cấp phương tiện, thiếu thông tin về lợi ích của giao thông xanh, hoặc sự bất tiện khi thay đổi thói quen sử dụng xe. Để khắc phục, Chính phủ cần triển khai các biện pháp đồng bộ, bao gồm tuyên truyền về lợi ích của tiêu chuẩn khí thải, cung cấp ưu đãi tài chính như giảm thuế hoặc trợ giá xe điện, và đầu tư vào hạ tầng giao thông xanh như trạm sạc điện. Việt Nam đã có những bước đi tiên phong trong lĩnh vực này, với sự phát triển của VinFast – hãng xe điện nội địa đạt doanh số ấn tượng và mở rộng ảnh hưởng sang các nước ASEAN như Thái Lan và Indonesia. Thành công của VinFast cho thấy tiềm năng lớn của Việt Nam trong việc đón đầu xu hướng giao thông xanh.
Đề xuất phân loại tiêu chuẩn khí thải tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh là một bước đi cần thiết để giải quyết ô nhiễm không khí, đáp ứng cam kết quốc tế, và bảo vệ lợi ích kinh tế của Việt Nam. Dù còn gặp một số thách thức, với các chính sách hỗ trợ và tuyên truyền phù hợp, Việt Nam hoàn toàn có thể thực hiện thành công chiến lược giao thông xanh. Hành trình này không chỉ mang lại bầu không khí trong lành hơn mà còn mở ra cơ hội để Việt Nam khẳng định vị thế trong cuộc đua chuyển đổi xanh toàn cầu.
Nguyên Anh